10 Ekim Dünya Ruh Sağlığı Günü: Felaketler ve Acil Durumlarda Ruh Sağlığına Erişim
Dünya Ruh Sağlığı Günü (10 Ekim), bu yıl odağını insani acil durumlar ve felaketlerde ruh sağlığına erişime yöneltiyor. Depremler, seller, çatışmalar, salgınlar ve zorunlu yer değiştirme süreçleri yalnızca fiziksel yaralanmalara değil; kaygı, travma tepkileri ve yas gibi psikososyal etkilerin de artmasına yol açıyor. Bu bağlamda kampanya, erken psikososyal destek, psikolojik ilk yardım, sürdürülmüş bakım ve erişimde eşitlik ilkelerinin görünür kılınmasını hedefliyor.
Acil durumlarda neredeyse herkes belirli düzeyde psikolojik sıkıntı yaşayabilir; özellikle çatışma bağlamlarında her beş kişiden birinde depresyon, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu gibi ruhsal bozukluklar görülebilir. Bu tablo, hizmetlerin yalnızca uzman odaklı klinik müdahalelerle sınırlı kalmaması; toplum temelli ve çok disiplinli bir yanıtın hızla devreye girmesi gerektiğini gösterir. Birincil basamak sağlık, sosyal hizmet, eğitim, yerel yönetimler ve sivil toplum arasındaki koordinasyon, erişim engellerini (dil, maliyet, damgalama, bilgi eksikliği) azaltır ve uzun dönem sonuçları iyileştirir.
Bu çabanın sahadaki ilk halkası çoğu zaman Psikolojik İlk Yardım (PİY/Psychological First Aid) olur. PİY; güvenli ve saygılı bir ortam sağlama, zorlamadan dinleme, kişinin temel ihtiyaçlarına ve doğru bilgiye erişimini kolaylaştırma, uygun hizmetlere yönlendirme ve yeniden travmatizasyondan koruma ilkelerini içerir. Profesyonel olmayan eğitimli kişiler tarafından da uygulanabilir; krizi yaşayan bireyin işlevselliğini ve öz yeterliliğini desteklemeyi hedefler. PİY, tek başına uzun süreli terapi değildir; gerektiğinde klinik bakıma köprü oluşturur.
Kurumsal düzeyde yol haritası oluştururken IASC Acil Durumlarda Ruh Sağlığı ve Psikososyal Destek Kılavuzları temel bir başvuru çerçevesi sunar. Kılavuz, acil durumun hemen ardından uygulanabilecek asgari, çok sektörlü müdahaleleri tanımlar: güvenli bilgi paylaşımı, toplumsal desteklerin güçlendirilmesi, uygun sevk mekanizmaları, koruma risklerinin azaltılması ve temel sağlık hizmetlerine ruh sağlığı entegrasyonu gibi. Bu yaklaşım, “herkes için aynı” bir model yerine yerel bağlama uyarlanmış kademeli bakım zincirini önerir.
Felaket ve Acil Durumlarda Ruh Sağlığı: Bilmeniz Faydalı 5 Gerçek
1) Psikolojik tepkiler bir spektrumdur.
Deprem, sel, çatışma, salgın gibi olaylar sonrası uyku bozulmaları, ürkme tepkisi, irritabilite, suçluluk, yoğun üzüntü, dikkat-toparlanma güçlüğü gibi belirtiler yaygın ve anlaşılır tepkilerdir. Bu tepkilerin çoğu zamana yayıldıkça hafifleyebilir; yoğunluk ve gündelik işlevselliğe etkisi önemlidir.
2) Dil, damgalamayı ya artırır ya azaltır.
“Deli, panik, zayıf” gibi etiketleyici ifadeler yardıma erişimi zorlaştırır. “Zorlayıcı bir dönemden geçiyorum”, “baş etmesi güç duygular yaşıyorum” gibi kişiyi merkeze alan ve yargısız bir dil fark yaratır. Gizlilik ve rıza ilkeleri bilgilendirici iletişimin temelidir.
3) PİY nedir, ne değildir?
Ruh sağlığı ve psikososyal destek, öz-bakım ve akran desteğinden birinci basamak hizmetlere ve uzman tedaviye uzanan kademeli bir bütünlük sunar. Psikolojik İlk Yardım (PİY) insancıl, pratik ve müdahalesiz destek olarak bu bütünün başlangıcıdır; terapinin yerine geçmez. Çevrim içi yanlış bilgilerin yaygın olabildiğini unutmayın; güvenilir kaynaklar tercih edilmelidir.
4) Kırılganlıklar kadar güçlü yönler de vardır.
Çocuklar, yaşlılar, engelliler, yerinden edilmiş kişiler, bakım verenler, kronik hastalığı olanlar daha yüksek riskte olabilir. Aynı zamanda aile/mahalle dayanışması, kültürel baş etme repertuarı, inanç/ritüeller, sanat, oyun ve spor gibi etkinlikler iyileşmeyi destekleyen güçlü kaynaklardır.
5) Ne zaman profesyonel destek düşünülmeli?
Belirtiler 2–4 haftadan uzun sürüyorsa, gündelik işlevsellik belirgin bozuluyorsa (iş/okul/ilişkiler), yoğun madde kullanımı eşlik ediyorsa, kendine/başkasına zarar düşüncesi varsa veya yer–zaman–kişi bilincinde karışıklık görülüyorsa, profesyonel değerlendirme önerilir.
Kısa Notlar
-
“Güçlü insanlar yardım istemez.” → Gerçek: Yardım istemek güçlülüğün göstergesidir.
-
“Travma yaşayan herkes kalıcı bozukluk geliştirir.” → Gerçek: Birçok kişi uygun destekle iyileşir.
-
“Sadece uzmanlar destek verebilir.” → Gerçek: Eğitimli akran/kişiler ilk temas için değerlidir; gerektiğinde uzman bakıma köprü kurar.
Not: Acil güvenlik riski durumunda 112yi arayın.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
