Vestibüler rehabilitasyon, dengeyi iyileştirmek ve baş dönmesi ile ilgili sorunları azaltmak için çalışan egzersiz tabanlı bir programdır.
Baş dönmesi ve denge bozukluğu bireylerin sağlık kuruluşlarına gitmesine sebep olan en sık rastlanan nedenlerinden birisidir. Yaşla beraber baş dönmesi ve denge bozukluğunda artış görülmektedir. Erişkin nüfusun %40 kadarının vertigo ve denge bozukluğu yakınmalarıyla doktora en az bir kez başvurduğu saptanmıştır.
Vestibüler sistemden kaynaklanan yakınmalar ve bulgular arasında baş dönmesi, etrafının dönmesi, sersemlik, yüzer gibi hissetme, sallanma, sallanır gibi olma, düşer gibi olma, düşme, düşme korkusuyla evden dışarı çıkamama, yolda yürürken sola-sağa çekme, karanlıkta yürüyememe, kalabalıktan rahatsız olma, kalabalıkta insanların üstüne üstüne geliyor gibi olması, sağa sola çarpma ve bunun sonucu bacaklarda morluklar, yüksekten korkma, uzaklara bakamama, yüksek seslerin sersemlik yapması, yolu karşıdan karşıya geçememe, önünden geçen otobüslerin başını döndürmesi, unutkanlık, çabuk yorulma, işe gitmeme isteği, öğrencilerde matematik dersinde başarısızlık, sorunlarını çözemediği için depresyon ve benzerleri bulunabilir.
Künt travmaların erişkinlerde vertigo ve denge bozukluğunun sebep olduğu düşünülmektedir.
Baş dönmesi ve denge bozukluğunun sebeplerinin çoğu, gerektiğinde modern, gelişmiş, yüksek teknolojilerden de yararlanılarak, teşhis edilebilir ve nispeten öyle yüksek teknolojiler kullanılmadan “Vestibüler Rehabilitasyon Terapisi” ile uygun tedavi sağlanabilir.
Beyin balansı kurar, denetler ve uzaysal oryantasyonu sağlar. Uzaysal oryantasyon, kişinin ortamda olağan dengeli dik duruş imgesidir. Beyin, dinamik dengeyi (balans) denetleme ve kurma görevini yaparken kulak, göz, dokunma ve derin duyu sistemlerini kullanır. Beyin bu işlemleri yorulmadan becerebilmek için çoğu iç kulaktan kaynaklanan refleksleri kullanır. Bu refleksler bozulursa balansın bozulması ile birlikte beynin çalışmasında eksiklikler ve yavaşlamalar oluşur ve yukarıdaki yakınmalar şeklinde ifade edilir.
Vestibüler rehabilitasyonun amacı akut ve geriye dönüştürülebilen defisitleri çözmek, geriye dönüştürülemeyen defisitleri kompanse etmek, kronik olanların ise hareket kabiliyetini arttırmaktır.
Vestibüler rehabilitasyonun endikasyonları arasında BPPV, unilateral-bilateral vestibüler kayıp, vestibüler migren, araç tutması, yaşa bağlı dengesizlik bozuklukları sayılabilir.
Vestibüler Rehabilitasyon yöntemleri iki gruba ayrılabilir :
1- Spesifik Yöntemler:
– Habitüasyon (Alıştırma): Sistematik olarak semptomları provake ederek geriletmeyi hedefler.
– Adaptasyon: Spesifik bir hata sinyaline karşı vestibüler sistemin nöral cevabını indüklemeyi/nöronal cevabı değiştirmeyi hedefler.
– Substitüsyon: Kaybolan veya etkilenmiş vestibüler fonksiyonlarla alternatif stratejilerin yer değiştirmesi esasına dayanır.
– Uzaysal oryantasyon
– Otolitlerin yeniden dağılım ve yeniden pozisyonlandırılmasını hedefleyen egzersizler
2- Spesifik Olmayan Yöntemler:
– Endurans egzersizleri
– Denge ve yürüme ilgili spesifik kas gruplarının güçlendirilmesi
Vestibüler Rehabilitasyon süresi genellikle 4-8 haftadır, tedaviye olabildiğince erken başlamak önemlidir.
Vestibüler Rehabilitasyon Tedavisi sonucunda; hastanın dengesi iyileşir, düşme önlenir, baş hareketleri esnasında görme iyileşir, uzaysal oryantasyon iyileşir ve hastanın yeniden sosyalleşmesi sağlanır.
Dr. Öğr. Üyesi Cengiz Çelikyurt
Odyoloji Bölümü
