İş sağlığı; çalışma yaşamındaki sağlık sorunlarının tanımlanması ve çalışanların sağlığının korunmasına yönelik etkinliklerin yer aldığı bir alandır. Bu çalışmalardaki temel ilke koruyucu yaklaşımdır. İnsanlar var oldukları ilk dönemlerden itibaren çalışmak durumunda olmuşlardır fakat yüzyıllar sonra sanayi devrimi ile başlayan süreçte çalışma yaşamı karmaşıklaşmış ve bu nedenle de çalışma hayatını düzenleyen bir çok kurallar geliştirilmiştir.
İş sağlığı çalışmalarındaki amaç çalışanın sağlığını korumaktır. Sağlığın korunması bakımından, sağlık üzerinde etkili olan ve sağlığı bozacak faktörlerin iyi bilinmesi gerekir. Çalışan bir bireyin sağlık düzeyini belirleyen iki önemli faktörden bahsedilebilir. Bunlar iş yeri ortamında bulunan faktörler ve bireyin kendi özellikleridir. Kişinin yaşı, cinsiyeti, sağlık durumu, eğitimi, bazı alışkanlıkları, genetik yapısı gibi özellikleri sağlık durumunu belirlemede önemlidir fakat bunun yanı sıra iş yeri ortamında bulunan faktörlerde sağlığı bozucu etki gösterebilirler. Hem bireysel hem de ortam faktörlerinden olumsuz olanları olumlu hale getirmek suretiyle çalışanların sağlığını korumak mümkün olur. Bu amaçla yapılan çalışmalar “İş sağlığı uygulama ilkeleri” olarak bilinir.
Bunlara kısaca göz attığımızda;
-
Uygun işe yerleştirme; kişiler niteliklerine uygun işlere yerleştirilmelidirler. Bu yerleştirme “işe giriş muayenesi” ile sağlanır. Bu muayenelerde iş yeri hekimi; gerekli muayene ve tetkiklerle bireyin o işe uygun olup olmadığını saptayarak, rapor eder. Burada amaç, kişilerin uygun olmayan işlere yerleştirilmeleri sonucunda sağlıkları bakımından özel olarak sakınca oluşturabilecek koşullarda çalışmasının önlenmesi yani bireyin sağlığının korunmasıdır.
-
İş yeri risklerinin saptanması; iş yeri ortamında bulunan sağlık tehlikelerinin saptanması gereklidir. Bu risklerin saptanmasında gözlem ve genel bilgilerden yararlanılsa da bu konuda ortam ölçümleri yapılması esastır. Ortamda yapılan ölçümlerle faktörün düzeyi saptanır, bulunan değer standart değerlerle karşılaştırılır. Ortamda bulunan düzey izin verilen değerin altında olduğu zaman sorun olmaz, ancak izin verilen değerin üzerinde bulunduğu takdirde bu risklerin kontrolü gerekir.
-
İş yeri risklerinin kontrolü; işyeri risklerinin kontrolü bakımından yapılacak uygulamalar çoğunlukla teknik ve mühendislik hizmetlerini içerir. Örneğin; uygun havalandırma, makine ve cihazların uygunluğu, bakımı ve uygun yerleştirmesi, kişisel koruyucu cihazların sağlanması gibi.
-
Periyodik kontrol muayeneleri; buradaki temel amaç, iş yeri ortamında bulunan faktörlerin etkisi ile ortaya çıkabilecek sağlık sorunlarının erken saptanmasıdır. İşe giriş muayenesi yapan iş yeri hekimi mevzuata uygun bir şekilde işin az tehlikeli ya da çok tehlikeli gruplar içinde bulunmasına göre 6 ayda ya da yılda bir kez ya da daha uzu süre aralıklarında bu muayene ve kontrolleri yapar sadece muayene değil beraberinde sağlık sorununun durumuna göre tetkiklerde isteyebilecek ve bunları her çalışan için açacağı kişisel sağlık kartına işleyecek ve arşivleyecektir, çalışanda oluşabilecek bir meslek hastalığı ya da geçirebileceği bir iş kazasında arşivlenmiş olan bu belgeler hem işçi hem de işveren açısından büyük önem taşıyacaktır. Periyodik kontrol muayeneleri sadece iş yerinden kaynaklanan faktörlerin etkisi ile oluşabilecek sağlık sorunlarında değil, aynı zamanda genetik, yaş ve yaşam biçiminden kaynaklanabilecek olan bazı kronik hastalıkların da erken tanı ve tedavisinde etkilidir.
-
İş yerinde sağlık ve güvenlik hizmeti sağlanması; iş yeri sağlık hizmeti birinci basamak düzeyinde bir sağlık hizmetidir. İş yeri hekimi ve iş yeri hemşiresinden oluşan bu ekibin asıl işi koruyucu sağlık hizmetlerini sunmaktır fakat bunun yanında günlük hasta başvuruları yani hasta poliklinik hizmetlerini de yürütürler. Ayrıca çalışanların aşılama hizmetleri, beslenme durumlarının değerlendirilmesi ve takibi, ortam risk faktörlerinin tespiti ve bu risklerin azaltılmasına yönelik önlemlerin alınması için İş Sağlığı ve İş güvenliği kurullarını oluşturmak, mevzuata uygun şekilde ve uygun sürelerde toplanmak, kararlar almak ve uygulamak sundukları önemli hizmetlerdir.
-
Sağlık ve güvenlik eğitimi; iş sağlığı uygulama ilkelerinden birisi de sağlık eğitimi yapılmasıdır. İş yerinde bulunan riskler, bunların olası sağlık etkileri ve bu risklerden korunma yolları konularında çalışanların eğilmesi gerekir. Eğitimlerde kişisel koruyucu uygulamaları konusuna da yer verilmelidir. Esas olarak iş yerindeki sağlık tehlikeleri ve korunma yolları olmakla birlikte genel anlamda sağlığın korunması, geliştirilmesi ve sağlıklı yaşam davranışları ile ilgili konularda eğitimleri sürdürmek gerekir.
Bir iş yerinde örneğin; iş verenin kişisel koruyucuları erkenden temin etmesi ve bireye bunun kullanım eğitimini vererek teslim etmesi ve gerekli denetimleri de yapıyor olması her zaman sonuç almamıza yeterli olmamaktadır. Burada bireyin sağlık okur yazarlığı, sağlık bilinci ve öz sorumluluğu yani kendi sağlığı için sorumluluk alması çok etkili olmaktadır. Uzun yıllar ve farklı iş kollarında iş yeri hekimliği tecrübesi bulunan bir hekim olarak gözlemlerimde; çalışana tüm bu konularda defalarca verilen sağlık eğitimleri ve yasal yaptırımlar sonucunda ancak doğru davranışı gösterebildiğini görmekteyiz hatta bazı çalışanlarda onu da görememekteyiz. İnsanın en temel hakkı olan yaşama hakkının korunması amacına dayanan iş sağlığı ve güvenliği çalışmaları ilk olarak bireylerde güvenlik kültürü ve bilincinin oluşumundan geçmektedir. Son dönemlerde getirilen yasal zorunluluklar, yaşanan kazaların maddi ve manevi bedellerinin ağır bir şekilde sonuçlanması, bireylerde iş sağlığı ve güvenliği konularına önem verilmesi gerektiği duygusunu geliştirmiştir. Günümüzde çalışma yaşamında kalıplaşmış, kısa süre içinde değişemeyecek davranış biçimleri aslında iş kazalarının temel nedenleri arasında gösterilmektedir. Yaşanan bu kazaları önlemekte güvenli davranışların ortaya konulması ve bunun sonucunda da güvenli çalışma ortamını destekleyen bir kültürün oluşmasından geçmektedir.
Bu nedenle iş sağlığı ve işçi sağlığını korumada, iş güvenliğini sağlamada mevzuata uygun olarak alınan önlemler ve uygulamalar kadar çalışanın bilinçlendirilmesi, ortam riskleri ve sağlığının korunup geliştirilmesi ile ilgili temel konularda eğitilmesi büyük önem taşır.
Kaynaklar
1. Halk Sağlığı. Hacettepe Üniversitesi yayınları Edt: Prof. Dr. Çağatay Güler, Prof. Dr. Levent Akın 2015/ ANKARA
2.
https://registericpess.org/index.php/ICPESS/article/viewFile/1263/33
