Ekran Bağımlılığı, İşitsel Algı ve Odyolojik Değerlendirme
İstanbul Gelişim Üniversitesi Odyoloji Bölümü öğretim elemanlarından Öğr. Gör. Ayşe ÖZER ekran bağımlılığı, işitsel algı ve odyolojik değerlendirmeyi ele aldı.
Günümüzde dijital teknolojilerin hızla yaygınlaşmasıyla birlikte ekran bağımlılığı, özellikle çocuklar ve gençler arasında giderek büyüyen bir sağlık sorunu haline gelmiştir. Bağımlılık kavramı ilk olarak 19. yüzyılda tanımlanmış olup bireyin belirli bir uyaranın peşinden kontrolsüz şekilde gitme eğilimini ifade eder. Bilgisayar, tablet, telefon ve televizyon gibi cihazlara erişimin kolaylaşması, çocukların ekrana maruz kalma süresini artırmış ve bu durum psikolojik, nörolojik ve gelişimsel alanlarda önemli etkiler doğurmuştur.
Psikolojik, Davranışsal ve Sosyal Etkiler
Ekran bağımlılığı çocukların dikkat ve odaklanma becerileri üzerinde belirgin olumsuz etkiler yaratmaktadır. Uzun süreli ekran maruziyeti; dikkat dağınıklığı, yönerge takip etmede güçlük, komutları anlamada gecikme ve işitsel dikkat performansında azalma gibi sonuçlara yol açmaktadır. Sosyal ilişkilerde zayıflama, akran iletişiminde bozulma, bilgisayar oyunlarına bağlı bağımlılık, duygu durum dengesizlikleri ve sosyal anksiyete bu süreçle ilişkili diğer önemli problemlerdir. Ayrıca davranış problemleri, hiperaktivite ve obsesif eğilimler de ekran süresinin artmasıyla daha sık görülmektedir.
Nörolojik Etkiler ve İşitsel Dikkat
Ekran kullanımının beyin yapısı ve nörokimyasal süreçler üzerindeki etkileri bilimsel olarak ortaya konmuştur. Yoğun ekran maruziyetinin dopamin sistemi üzerinde değişikliklere yol açtığı ve bunun motivasyon, ödül döngüsü ve dikkat mekanizmalarını etkilediği bilinmektedir. İşitsel dikkat, işitme yoluyla alınan bilgilerin seçilmesini, ayırt edilmesini ve anlamlandırılmasını içeren üst düzey bilişsel bir süreçtir. Ses dalgaları kokleada sinirsel sinyallere dönüştürüldükten sonra temporal lob, prefrontal korteks ve diğer beyin bölgeleri tarafından işlenir. Aşırı ekran kullanımı bu sinirsel işleme zincirinin verimliliğini azaltarak işitsel dikkat, işitsel ayırt etme ve dikkat sürdürebilme becerilerinde zayıflamaya yol açabilir.
İşitsel İşlemleme ve Dil Gelişimi Üzerindeki Etkiler
Ekran temelli pasif dinleme, doğal konuşma etkileşiminin azalmasına neden olur. Bu durum çocuklarda işitsel hafıza, sıralama, gürültüde konuşmayı anlama ve sözel ifade becerilerinin gelişimini olumsuz etkilemektedir. Literatürde ekran kullanımının merkezi işitsel işlemleme süreçleri üzerinde olumsuz etkiler oluşturabileceği ve bu durumun, Merkezi İşitsel İşlemleme Bozukluğu (CAPD) belirtilerine benzer durumlara yol açabileceği belirtilmektedir. Ayrıca dil gelişiminin yavaşlaması, kelime hazinesinde sınırlanma ve iletişim becerilerinde gerileme de ekran maruziyetinin bilinen sonuçları arasındadır.
Kulaklık Kullanımı ve İşitme Sağlığı
Ekran bağımlılığı, özellikle ergenlik dönemindeki bireylerde kulaklık kullanımını artırmaktadır. Uzun süreli ve yüksek sesle kulaklık kullanımının gürültüye bağlı işitme kaybı, tinnitus ve işitsel yorgunluk gibi odyolojik açıdan önemli riskler doğurduğu gösterilmiştir. Bu nedenle ekran süresi ile birlikte kulaklık kullanım alışkanlıklarının da değerlendirilmesi gerekmektedir.
İşitsel Algının Değerlendirilmesi ve Odyologların Rolü
İşitsel algının değerlendirilmesi, bireyin işitme kapasitesini, işitsel dikkat düzeyini, konuşmayı anlama becerisini ve işitsel işlemleme performansını belirlemeyi amaçlayan kapsamlı bir süreçtir. Bu kapsamda:
İşitsel dikkat testleri
Odyolojik değerlendirmeler
Konuşmayı ayırt etme ve gürültüde konuşma testleri
Görsel–işitsel bütünleşme değerlendirmeleri
Merkezi İşitsel İşlemleme testleri kullanılmaktadır.
Odyologlar tarafından uygulanan bu testler, bireyin işitsel fonksiyonlarını ayrıntılı şekilde ortaya koymakta ve gerekli müdahale programlarının planlanmasına katkı sağlamaktadır.
Ekran bağımlılığı; işitsel dikkat, işitsel işlemleme, dil gelişimi ve işitme sağlığı üzerinde önemli etkiler oluşturan çok yönlü bir problemdir. Bu nedenle odyolojik değerlendirmelerde ekran kullanım süresi ve kullanım şekli mutlaka dikkate alınmalı; çocukların sağlıklı işitsel ve bilişsel gelişimi için bilinçli ve kontrollü ekran kullanımının önemi vurgulanmalıdır. Ekran bağımlılığının odyoloji alanıyla olan bu güçlü ilişkisi, erken değerlendirme ve doğru yönlendirmenin gerekliliğini açıkça göstermektedir.
